مدرسه قدیمی و خاطره انگیز فروغ رشت ۱۲۰ ساله شد

جارستان: جشن ۱۲۰ سالگی قدیمی‌ترین دبیرستان دخترانۀ رشت در شامگاه شنبه ۱۶ دی ۱۴۰۲ جدای خاطره‌سازی و گردهم‌آیی دانش‌آموختگان آن و تجلیل از دبیران در چند نسل بار دیگر یادآور ضرورت حفظ این بنای تاریخی و هویتی رشت بود.

مدرسه دخترانه «فروغ» که بعد از انقلاب به دبیرستان «۱۷ شهریور» تغییر نام داد هر چند بر اساس مستندات سازمان میراث فرهنگی استان گیلان، در سال ۱۲۸۴خورشیدی ساخته شده اما تاریخ پایه گذاری آن به موجب یادداشت‌های برخی مورخان از جمله «شادی پیروزی» سال ۱۲۸۲ خورشیدی است و به همین خاطر جشن ۱۲۰ سالگی آن برگزار شد.

این اشاره هم خالی از لطف نیست که بر اساس کتاب «مرادعلی توانا» سن آن حتی سه سال بیشتر – سال ۱۲۷۹ خورشیدی- است. هر چند بنای مدرسه ماندگار فروغ از تغییر کاربری فرهنگی مصون مانده و به سرنوشت برخی دیگر از بناهای تاریخی دچار نشده اما بودجه مرمت آن کافی نیست وبه همین خاطر روند به سازی آن به کندی پیش می رود ضمن این که شنیده شده بر اساس توافق آموزش و پرورش با اداره ارشاد قرار است بعد از مرمت به هنرستان موسیقی تبدیل شود که هر چند ظاهر این فعالیت فرهنگی و هنری است ولی عملا وجه میراثی آن را تحت الشعاع قرار می‌دهد و رفت و آمد زیاد مناسب یک بنای تاریخی نیست.

گزارش خبرنگار ما از رشت حاکی است هدف برگزار کنندگان جشن ۱۲۰ سالگی علاوه بر تجلیل از دبیران چند نسل و فرهنگ سازان توجه دادن مسؤولان و تصمیم گیران به وجه تاریخی و میراث فرهنگی این بنا بوده است.

بنای اولیه این مدرسه را همچون کالج تهران مسیونرهای آمریکایی گذاشتند و در واقع نخستین مدرسه دخترانه خارجی در گیلان به حساب می آید که در سال ۱۳۱۲ خورشیدی مجوز تأسیس دوره کامل متوسطه را هم دریافت کرد.

همچنین جالب است بدانید به موجب نوشته‌های «فریدون نوزاد» – از مورخان گیلان- در ابتدا در مدرسه فروغ رشته «خانه داری» تدریس می‌شد، اما بعدها رشته‌های طبیعی و علمی نیز به رشته  اضافه شد و این دبیرستان، دخترانی را تحویل جامعه داده که برخی در سطح دنیا مطرح اند.

دبیرستان فروغ (۱۷ شهریور) از لحاظ سبک معماری مانند مدرسه شاهپور (شهید بهشتی) است والبته با قدمت بیشتر و در واقع دومی از فروغ الگو گرفته است. این نکته هم قابل ذکر است که در ابتدا بودجه این مدرسه  را انجمن خیریه آمریکایی تامین می‌کرد و ماری کلارک مدیریت آن را بر عهده گرفت.

در ابتدا هم نام آن فروغ نبود بلکه در سال‌های بعد  به فروغ  تغییر نام داد واز سال ۱۳۱۲ خورشیدی که امتیاز دوره کامل متوسطه را دریافت کرد شهرت آن به عنوان دبیرستان دخترانه غالب بوده است. در سال ۱۳۳۵ هم قسمتی از حیاط دبیرستان برای احداث ساختمان مرکز تعلیمات خانه داری انتخاب و کارگاه های مربوطه تجهیز شد.

چنان‌که اشاره شد در طول سالیان متمادی، دختران و زنان بسیاری در این مدرسه درس خوانده‌اند که نه تنها در ایران بلکه در جهان، پر آوازه اند و مشهورترین آنان دکتر آذر اندامی کاشف واکسن وبای التور است که خوش‌بختانه خیابانی در بلواردیلمان رشت به نام اوست و سردیس این بانوی دانشمند رشتی نیز در ابتدای  خیابان نصب شده است.

همچنین می توان به نیره ابتهاج سمیعی اولین زن نمایندۀ مجلس شورای ملی و مهکامه محصص لاهیجانی  عضو هیأت رئیسه کنگره نویسندگان و از دوستان پروین اعتصامی  اشاره کرد که مدتی هم مدیر این مدرسه بود.

ایدۀ گرد همایی فارع‌التحصیلان بعد از آن جدی شد که در سال ۱۳۸۷ آموزش و پرورش تصمیم به تخریب و نوسازی مدرسه گرفت و تلاش مجدانه دوست‌داران میراث فرهنگی، مانع شد و در پی آن میراث فرهنگی توانست مدرسه دخترانه مهستی -بعدها فروغ و پس از انقلاب ۱۷شهریور در محله آفخرای رشت- را  در فهرست بناهای با ارزش کشور ثبت کند.

این ثبت اگرچه از تخریب و تبدیل آن به مجموعه ای دیگر جلوگیری کرد ولی با توافق آموزش و پرورش و اداره ارشاد برای تبدیل به هنرستان موسیقی بیم آن می‌رود که ذیل عنوان موجه هنری جنبه تاریخی و هویتی و میراثی آن تحت الشعاع قرار گیرد و حتی برخی بیم ناک مولد سازی با پاره ای تغییرات در ثبت میراثی هستند.

همین دغدغه ها سبب شد دانش آموختگانی که در میان آنان پزشک و حقوق‌دان مشهور یا روزنامه‌نگار و نویسنده ، همچنین آموزگار و استاد دانشگاه و هنرمند دیده می‌شوند در کنار زنانی که تربیت فرزند را بر هر کار دیکر ترجیح داده‌اند با گردهمایی هم خاطره تازه کنند و هم توجه ها را به حفظ بنا و تأمین بودجه برای مرمت کامل و اصولی و استفاده در راستای اهداف میراث فرهنگی معطوف سازند.

به همین خاطر جشن ۱۲۰ سالگی علاوه بر این که  طیفی از خانم‌ها در سنین مختلف را با خاطرات یک مدرسه تاریخی گرد هم آورد یادآور این بود که شهر آن هم شهری چون رشت که دروازۀ فرهنگ مدرن و تجدد بوده تنها جسم نیست و روح آن همین هویت هاست که با بناهایی چوم مدرسه تاریخی فروغ خود را نشان می دهد.

فروغ دختران در رشت را می‌توان هم پای دبیرستان شاپور رشت (شهید بهشتی فعلی) یا مانند البرز پسران در تهران دانست. با این تفاوت که درهای البرز باز است ولی فروغ را می‌خواستند تخریب کنند و اگرچه ثبت آن در میراث فرهنگی مانع این فاجعه شد اما ماندگاری و استمرار آن به همکاری بیشتر آموزش و پرورش و میراث فرهنگی با حمایت شهرداری و نقش فعال‌تر چهره‌های فرهنگی و همین دانش آموختگان که به آن عِرق و عشق دارند نیاز دارد.

برگزار کنندۀ  جشن ۱۲۰ سالگی مدرسه تاریخی و ماندگار فروغ به عصر ایران گفت: ما سه هدف داشتیم. اولی تجلیل از دبیران و تکریم و احترام آنان بود. دوم تجدید خاطره و انتقال تجربه و سوم یادآوری این نکته مهم که برای حفظ و بقای فروغ توافق و تعامل دو دستگاه آموزش و پرورش و ارشاد کافی نیست بلکه دو ضلع شورای شهر یا شهرداری و میراث فرهنگی هم باید اضافه شوند چون در حال حاضر وجه میراثی و تاریخی و هویت شهری آن بر جنبۀ استفاده احتمالی آموزشی می‌چربد زیرا بنا تاریخی شده است.

در پایان گزارش جشن ۱۲۰ سالگی مدرسه ماندگار فروغ نمی‌توان از نظم و تنوع برنامه‌ای که به همت خود دانش آموختگان برگزار شد و همچنین اهدای تندیس‌های ویژه به برگزیدگان و تجلیل از استادان و دبیران که گاه با اشک شوق همراه بود یاد نکرد.